De Jonge Beelddenker

Schrijfster Tineke Verdoes, 2014

Een kind dat in beelden denkt, ziet plaatjes in zijn hoofd en leert het liefst door te doen, te ervaren en te kijken. Deze kinderen hebben tijd nodig om bij het plaatje een woord te vinden.

Samenvatting

Bij de meeste kinderen die ouder worden verandert het denken, ze gaan steeds meer in taal denken. Het kind wordt een taaldenker. Bij een groot aantal kinderen gaat het anders. Ze blijven eerst denken in beelden en zoeken dan de taal erbij. We noemen ze beelddenkers.

In het huidige onderwijs wordt vooral een beroep gedaan op de linkerhersenhelft en dit is over het algemeen de zwakkere kant van een beelddenker. Om beide type kinderen tot hun recht te laten komen is het van belang dat leerkrachten hun onderwijs aan kunnen passen.

Dit boek, geschreven door Tineke Verdoes, biedt uitleg, tips en opdrachten voor leerkrachten en ouders van kinderen in de kleuterklas en groep 3. Tineke geeft in dit boek veel praktische voorbeelden hoe je beelddenkers kunt ondersteunen thuis en in de klas. Ze put hierbij uit haar jarenlange ervaring als juf in de onderbouw.

Kun je beelddenken al vaststellen op jonge leeftijd?

Op jonge leeftijd kan je eigenlijk nog niet spreken van beelddenken, omdat het kind tot 10 jaar nog volop in ontwikkeling is. Eigenlijk denken alle jonge kinderen in beelden. Als je ze iets vertelt maken ze veelal plaatjes in hun hoofd. Vanaf groep 3 leren kinderen, ook door het talige onderwijssysteem hun linkerhersenhelft steeds meer gebruiken. Ze maken steeds meer de overgang van beeld-naar taaldenken. Sommige kinderen houden de voorkeur voor het denken in beelden. Ook al kun je op jonge leeftijd nog niet echt spreken van beelddenken, je kunt wel beelddenkkenmerken signaleren bij deze kinderen. Tineke spreekt in haar boek van risicoleerlingen. Deze kinderen lopen risico omdat het onderwijssysteem, zowel de leerstof als de manier van lesgeven, niet aansluit bij de manier van leren van deze kinderen.

Visueel ruimtelijke manier van informatieverwerking

20 % van de kinderen in de basisschoolleeftijd is een beelddenker. Beelddenken is niet alleen denken in plaatjes. Het is driedimensionaal, ruimtelijk denken. Het is associatief. Een beelddenker ervaart elke waarneming als een totaalbeleving. het beeld is verbonden met geur, smaak, voelen. Tineke illustreert dit in haar boek als volgt:

'Als ik aan Larinda (6 jaar) vraag wat er in haar hoofd gebeurt als ik het woord appel zeg, ontstaat ( met veel doorvragen) het volgend gesprek:

Ik: 'Wat gebeurt er in je hoofd als ik het woord appel zeg?'

Zij:  (eerst is het een paar seconde stil en schieten haar ogen naar boven, alsof ze een                 plaatje zoekt) 'Dan heb ik honger.'

Ik:  'Hoe komt dat dan?'

Zij: ( eerst stil). 'Dat komt door mijn maag.'

Ik:  'Waar moet je in je hoofd aan denken, als je aan het woord appel denkt?'

Zij: (eerst stil) 'Aan wormen'.

Ik:  'Wormen?' Waarom aan wormen?'

Zij: 'Die kruipen vaak in appels.'

Hoe herken je beelddenkers in de klas?

Tineke geeft een uitgebreide signaleringslijst in haar boek, hieronder noem slechts een aantal herkenningspunten:

• Het zijn de dromers in de klas
• Het zijn de kinderen met veel fantasie
• Ze gebruiken al hun zintuigen bij het verwerken van informatie
• Ze zijn snel afgeleid
• Het zijn snelle denkers, leggen veel verbanden
• Ze komen met creatieve oplossingen voor problemen
• Ze hebben moeite met tijd
• Ze kunnen opgaan in hun spel
• Ze hebben moeite met de volgorde van dingen
• Ze struikelen over hun woorden,springen van de hak op de tak
• Ze hebben een zwakke fijne motoriek

Belevend leren

In haar boek geeft Tineke veel praktische voorbeelden en tips om deze kinderen te helpen. Je kunt als leerkracht gebruik maken van de sterke kant van beelddenkers. Deze kinderen leren makkelijker door te doen, te ervaren.

Rekenregels en taalregels zijn vaak te abstract. Tineke legt in haar boek uit, hoe je kinderen die in beelden denken kunt leren rekenen. In de kleuterklas leren kinderen veel spelenderwijs. Dit kan je thuis ook doen. Hoeveel boontjes heb je op je bord? En als ik er nog 2 bij leg hoeveel heb je er dan? In groep 3 leren kinderen automatiseren tot 20. Door hier een spel van te maken en het kind een concrete situatie te laten ervaren, help je het kind de stap te laten maken van concreet naar abstract. Tineke geeft het voorbeeld van een buschauffeur, die bij de eerste bushalte eerst 5 kinderen ophaalt en bij de tweede bushalte 3. Kinderen maken als het ware een filmpje in hun hoofd van deze situatie en hieruit vloeit het abstract voorstellen en het formele rekenen 5+3.

Ook geeft ze aan dat voor een optimaal leereffect het belangrijk is, dat alle zintuigen worden gebruikt bij het leren van de letters. Dus hoe ziet de letter S eruit? Hoe klinkt de letter S? Hoe voelt de letter S (het kleien van de letter). Leren met het hele lichaam ( loop de S door de ruimte).

Structuur, biedt kaders en maak de lesstof concreet

Kinderen die in beelden denken hebben een eigen manier van informatie sorteren. Het is belangrijk dat deze kinderen eerst het ‘eindresultaat zien’. Anders wordt de lesstof in een verkeerd vakje opgeslagen.

Eigenlijk bied je een kapstok, een raamwerk. Als je in de klas bijvoorbeeld het thema de boerderij gaat behandelen, geef dan aan, dat je de komende weken de dieren van de boerderij gaat bespreken. Schets dan een beeld van de boerderij en laat zien welke dieren er op de boerderij leven. Bespreek vervolgens per les een dier van de boerderij.

Kinderen die in beelden denken zien iets voor zich en hebben een beeld dat ze het direct kunnen.  Na één les rekenen kun je rekenen. Wanneer het dan na één keer minder goed lukt dan ze dachten, kan het zijn dat ze teleurgesteld zijn of er kan faalangst ontstaan.

Bij mij in de praktijk waren een aantal jonge kinderen, die moeite hadden met leren fietsen en leren zwemmen. Deze kinderen willen niet oefenen, maar het meteen kunnen. Ze zien helemaal voor zich dat ze het al kunnen. Alleen vergeten ze welke stapjes je moet zetten om het te leren. Tineke geeft in haar boek ouders een handige tip, door bijvoorbeeld te vragen aan je kind: ‘ Weet je nog hoe je hebt leren lopen? Nee, wat gek.. toch kun je het nu zonder erbij na te denken.  In het begin ben je heel veel gevallen en heb je veel geoefend. Een foto of filmpje laten zien van je kind dat leerde lopen, maakt het nog concreter.

Ervaring uit mijn praktijk

In mijn praktijk werk ik met hoogsensitieve kinderen. Kinderen die in beelden denken zijn vaak sensitief. Dit is een rechterhersenhelft kwaliteit, die bij beelddenkers zo goed ontwikkeld is. Ze volgen bij mij de “Ik ben Oké! cursus. Een cognitieve training, waarbij kinderen leren om hun gevoelens te herkennen en er makkelijker over te praten. Ook leren ze wat je kunt doen als je overprikkeld bent en leren ze luisteren naar de signalen van hun lichaam. Dit doen we aan de hand van de stressladder, de zintuigenboom. die kinderen gaan knutselen. Door het lezen van een verhaal, het knutselen en oefenen in de les, krijgt de informatie vorm en betekenis. Aan het eind van de cursus vraag ik de kinderen  wat ze allemaal geleerd hebben? Voor een beelddenkend sensitief kind is deze vraag veel te ruim. Standaard krijg ik soms als antwoord: ‘dat weet ik niet’.

Ik besloot mede naar aanleiding van het lezen van het boek ‘de Jonge Beelddenker’, mijn vraag wat meer te verduidelijken door een concreet voorbeeld  noemen, dat het  kind me zelf tijdens een van de lessen had verteld.   Zo had een van de kinderen op de eerste schooldag tegen haar moeder gezegd: ‘ toen het druk werd in de klas deed ik even de zintuigenboom’. ‘Oh ja’, zei ze, ik heb geleerd dat ik me weer oké kan voelen als ik de opslagkamertjes van mijn zintuigen even opruim.’  Ook heb samen met een jongen een succestoren gebouwd van alles dat hij had geleerd in de cursus. We maakten een foto van de toren en die ging mee naar huis.  

Tot slot

Dit boek is een echte aanrader voor leerkrachten en ouders van beelddenkende kinderen.  Een waardevol boek onmisbaar op iedere basisschool en in mijn eigen praktijk.

Knutselen voor vaderdag!

In mijn praktijk kom ik regelmatig kinderen tegen, die het lastig vinden, als iets anders loopt dan ze in hun hoofd hebben. Vaak kloppen de plaatjes in hun hoofd niet met de realiteit. Geïnspireerd door mijn collega Tineke Verdoes, schrijfster van boeken over beelddenken bij kinderen, heb ik dit verhaal geschreven. 

Het is woensdag.  Het wordt vandaag een leuke dag. Bas wordt wakker en heeft zin om naar school te gaan. Dit keer hoeft mama hem niet twee keer te vragen om op te staan. Voordat mama kan zeggen: ‘Bas heb je je kleren al aangetrokken’,  komt Bas al aangekleed  de trap af naar beneden en gaat naar de keuken om te ontbijten.

Het wordt vandaag een leuke dag, want Bas gaat op school iets knutselen voor vaderdag. En Bas houdt van knutselen.  Veel leuker dan taal en rekenen en lezen.  Lezen vindt Bas best wel moeilijk. Sommige woorden kent Bas nog niet zo goed en van sommige woorden kan Bas geen plaatje maken in zijn hoofd.  Als Bas het woordje trein leest, dan ziet hij meteen een trein voor zich in zijn hoofd.  Maar van het woordje, nu of straks kan Bas niet makkelijk een plaatje maken in zijn hoofd. 

‘Bas?’, vraagt mama. ‘Eet je je boterham wel op straks komen we te laat?’

‘Ojee!’, denkt Bas.  Want hij maakt zich zorgen.  Wat bedoelt mama met straks?  Hoeveel tijd is er nog voordat we naar school gaan?
Misschien is de bel al gegaan en wordt de juf boos en heb ik niet genoeg tijd om mijn vaderdag cadeautje te knutselen. Bas merkt dat door alle gedachten in zijn hoofd hij een beetje onrustig wordt en hij laat per ongeluk zijn beker melk vallen.  Gelukkig zat er nog maar een beetje melk in de beker en pakt mama snel een doekje om de tafel weer schoon te maken. ‘Waar was je met je aandacht Bas? ’, vraagt mama. ‘Was je in gedachten al aan het bedenken wat je voor vaderdag wilt gaan maken?’

Juf had vorige week al uitgelegd, dat ze voor vaderdag een mooi fotolijstje gaan maken met een zelfgemaakte tekening erin.  Bas kreeg tijdens het ontbijt een mooi plaatje in zijn hoofd van een tekening,  die hij wilde maken voor in het fotolijstje.

Eenmaal op school probeerde Bas de tekening, die hij in zijn hoofd had, op papier te zetten. Maar Bas vond het niet makkelijk om het plaatje,  op papier te krijgen.  Hij voelde zich ‘Ojee!’  En voelde dat in zijn hoofd en ook een beetje in zijn lichaam. Hij kon er geen woorden voor vinden.   Hij stopte met tekenen. Juf Noor kwam bij de tafel van Bas staan en zag dat Bas gestopt was met tekenen.  ‘ Bas,  ik merk dat je je Ojee voelt’. ‘Ik zie aan je gezicht dat er wat is.’  ‘Volgens mij drijven er sombere wolken boven je hoofd’.   ‘Kan ik je helpen?’

Bas gaf geen antwoord. Hij bleef stil en keek heel erg boos en hield zijn hoofd naar beneden. Juf snapte er niks van.  ‘Je hebt al een mooie tekening gemaakt,  zie ik’, zei juf Noor. Bas bleef boos kijken en kon geen woorden vinden om te zeggen wat er nu aan de hand was.

Juf Noor, die zelf ook vaak plaatjes in haar hoofd heeft,  kreeg opeens een idee.

‘Bas, kan het zijn dat het plaatje in je hoofd, anders  is,  dan de tekening die je nu hebt gemaakt?’

‘Misschien is het wel heel moeilijk om precies hetzelfde plaatje te tekenen. Zou het kunnen, dat je je daarom  Ojee voelt?’  Bas keek op. Eindelijk een juf die hem begrijpt.

‘Ik heb een goed idee’, zei juf Noor. We pakken in gedachten  een fototoestel.  We maken nu met dit fototoestel een  foto  van het plaatje in je hoofd. Nu gaan we de foto in gedachten uitprinten en gaan we de foto verscheuren en in de prullenbak stoppen.  Het plaatje was te moeilijk om in werkelijkheid te tekenen.  En daarom gooien we het weg.

Nadat Bas in gedachten de foto had verscheurd, merkte hij dat het rustiger werd in zijn hoofd. Het moeilijke plaatje in zijn hoofd was weg. Nu kon hij de tekening rustig afmaken .

Die juf Noor toch! Wat heeft ze Bas goed kunnen helpen en zo werd  het cadeau  voor vaderdag toch een succes!